Nu de vier grote steden hun adviezen hebben uitgebracht voor de komende cultuurperiode (2017-2020) is het tijd voor een balans. Voorlopige conclusie: alarm voor de avontuurlijke muziekprogrammering!
door redactie MixedWorldMusic.com
Op woensdag 15 juni publiceerde Amsterdam als laatste van de vier grote steden haar advies, in een nieuwe opzet. Eenentwintig Amsterdamse instellingen kregen voorafgaand aan het werk van de adviescommissie al toegang tot een zogenaamde ‘basis infrastructuur’. Dat wil zeggen: dit zijn de instellingen die gezien worden als van dusdanig belang, dat financiering gegarandeerd is. De andere drie steden werken nog niet met deze systematiek, waarmee de kans bestaat dat er via lobbycircuits (de vier adviezen moeten nog worden aangenomen door de gemeenteraden, in dit najaar) nog het een en ander ‘gerepareerd’ gaat worden.
Opvallende zaken: in Utrecht kreeg Rasa een negatief advies, dat, mits opgevolgd in deze vorm, sluiting per 1 januari 2017 zal betekenen voor dit vijfenveertig jaar oude instituut. In Rotterdam kreeg het deels verwante podium Grounds juist een positief advies, evenals in Den Haag het Korzo theater, dat gespecialiseerd is in dans, maar tegelijkertijd twee muziekprogrammeurs in dienst heeft voor wereldmuziek en hedendaagse muziek. Amsterdam heeft met het Bijlmerparktheater, de Meervaart, Podium Mozaïek en de Tolhuistuin een netwerk van ‘grootstedelijke buurtaccomodaties’ buiten het centrum, met de expliciete taak het soort van cultureel diverse programmering te verzorgen waar Rasa vermaard mee werd.
De voorgenomen sluiting van Rasa heeft bij veel mensen tot gefronste wenkbrauwen geleid. Tegelijkertijd is het opheffen van Rasa voor Utrecht-watchers al sinds de plannen voor TivoliVredenburg een koortsige angstdroom, die nu werkelijkheid lijkt te worden. Het past in ieder geval bij een ambtelijke manier van denken, waarin alle genres lekker makkelijk in één groot verzamelgebouw worden gepropt. Dat hierbij specialistische programmeringskennis verloren dreigt te gaan en dat programmering meer is dan de som van gebouw+programma+publiek zijn ogenschijnlijk kleine, maar cruciale details die in de storm der cultuurpolitiek makkelijk verloren gaan.
Wanneer je uitzoomt van de kwestie Rasa is er een groter patroon waarneembaar. Met relatieve eenvoud zijn de laatste jaren twee andere in wereldmuziek gespecialiseerde podia van internationale faam opgeheven: het Zuiderpershuis in Antwerpen en het Tropentheater in Amsterdam. Ooit verzorgden deze twee theaters, samen met Rasa en de Doelen, een programmacircuit: buitenlandse ensembles werden gezamenlijk geprogrammeerd, met het voordeel van gedeelde kosten en geen concurrentie (het publiek zat immers in een andere stad). Dit circuit, het moge duidelijk zijn, is nu geheel defunct. Bezuinigen op avontuurlijke podiumkunstprogrammering is de ideale bezuinigingspost: het publiek weet toch niet wat het mist.
Het Tilburgse festival Mundial nam een tijd terug met een persbericht zelf maar alvast afstand van het begrip wereldmuziek. Is het de vlag wereldmuziek die tot deze straffe ingrepen heeft kunnen leiden? Of is er meer aan de hand? In deze eerste aflevering van een reeks artikelen focussen we ons op de kern van de zaak: de muziekprogrammering.
Over muziekprogrammering bestaan helaas veel misverstanden, die vaak tot in de hoogste ambtelijke echelons voortleven. Sinds het beeldenstormduo Rutte-Zijlstra heerst er een nieuw flinks credo dat iedere culturele instelling het allemaal lekker zelf mag uitzoeken. Voor concertzalen betekent dat een drastische inperking van programmabudgetten, vanuit de gedachte dat concerten als het goed is zichzelf financieren met kaartverkoop. Dit nu is een groot misverstand. Althans: het is gedeeltelijk waar, als je tot in lengte der dagen De Dijk, Wipneus en Pim, en Harry de Winters 40-up feestjes wilt boeken. Er is echter een cruciaal verschil tussen boeken en programmeren.
Programmeren veronderstelt dat je naast goedlopende acts ook musici, ensembles en genres presenteert die artistiek urgent zijn, maar nog weinig publiek trekken. Dit is niet hetzelfde als per definitie verlies willen lijden, maar de nuance is niet te missen. Willen wij echt dat alle Nederlandse concertzalen alleen nog maar op safe gaan spelen? Of willen wij in de zalen ook nieuwe en andere geluiden blijven horen?
Rasa
Waarom roept de leidende cultuurpolitiek al jaren om meer ondernemerszin, zonder de daarbij behorende vrije budgetten voor ‘research and development’ te willen leveren? Als de cultuur echt een voorbeeld moet nemen aan het zo efficiënt veronderstelde bedrijfsleven, waarom krijgt de culturele sector dan niet enig risicogeld toebedeeld? Toonaangevende techcompanies zoals Apple hebben niet voor niets een voorsprong: ze investeren structureel in experiment, met geoormerkte budgetten voor zaken die mogen mislukken.
Een concertzaal kan niet zonder het onbekende: dan sterven zij en haar publiek beiden uit. Het kleinezalencircuit is cruciaal voor iedere muziekcultuur, en haar bestaansrecht voor introducerende programmering mag niet worden misverstaan door dat vale, neoliberale argument ‘verliesgevend dus opheffen’.
Pixvae. Nooit van gehoord? Krijgen zij straks nog wel een kans?
De Malinese Toeareggroep Tinariwen stond in Nederland voor het eerst in Rasa, voor een bepaald niet uitverkochte zaal. Maar vanaf het moment dat deze groep Paradiso uitverkocht, keer op keer, is de gage van deze groep voor een zaal van Rasaformaat onbetaalbaar. Afro Cuban All Stars, de voorganger van Buena Vista Social Club? Hetzelfde principe. En zo zijn er nog wel vijftig voorbeelden te noemen. Zie daar een fundamentele oneerlijkheid, die nu als een boemerang op Rasa wordt teruggeworpen. Pionieren wordt afgestraft.
Ter meningsvorming hier de volledige adviezen:
Amsterdam
Is de gespecialiseerde concertzaal gedateerd? Waarom wil het publiek liever naar festivals dan naar zalen? Waar is de innovatie in de zalensector die in festivalland wél gebruikelijk is? De komende tijd zal Mixedworldmusic.com in een serie artikelen op zoek gaan naar de bronnen van de systeemcrisis in de avontuurlijke muziek, zonder eventuele pijnlijke vragen te schuwen.
Liever naar festivals dan naar zalen?
Foto Pixvae en festivalfoto door Ton Maas – foto’s Rasa door Rasa