Update van de Creatieve Coalitie over corona, energie en Europa

1. Corona update

Het najaar is begonnen: er wordt weer gevaccineerd, besmettingen lopen op, maar een probleem is dat met deze Omikron-variant nog niet. Er is echter wel alle reden om kritisch te zijn, want op andere scenario’s is het kabinet niet goed voorbereid. Dat was ook de zorg van de Tweede Kamer in het debat, en die van expert Jolande Sap van het Maatschappelijk Impact Team (MIT) tijdens de technische briefing voorafgaand aan het debat. Ze noemde zes punten, en een van die zes kritiekpunten is het ontbreken van een plan om te gaan met mensen in kwetsbare flexibele arbeidsrelaties zoals zzp’ers. Haar inbreng sloot naadloos aan bij die van de taskforce, Jeroen Bartelse sprak namens de culturele en creatieve sector ook in de Tweede Kamer. Bekijk hier de briefing en via deze link het debat. Het MITadvies vind je hier . Het debat in de Tweede Kamer wordt voortgezet, er komt ook een apart wetgevingsoverleg over juridische instrumenten, zoals verplicht testen voor toegang (3G/1G). Daar is nu geen goede wettelijke basis voor.

2. Den Haag

Cultuurbegroting
Prinsjesdag bracht voor cultuur weinig verrassingen, wel de bevestiging dat eerlijke beloning echt een prioriteit is van de staatssecretaris. Van de extra 170 miljoen euro uit het regeerakkoord wil staatssecretaris Uslu 66 miljoen euro reserveren voor de arbeidsmarkt. De uitwerking van de plannen voor 2023 volgt in de ‘oktoberbrief’, net als een besluit over verlenging van het stelsel. Op 14 november volgt het debat over de cultuurbegroting.

Energie
Er wordt flink gelobbyd over de compensatie voor de gestegen energielasten in de culturele sector, met daarbij ook aandacht voor zzp’ers. Lees hier de Kamervragen over de gevolgen van de stijgende gasprijzen voor de culturele en creatieve sector van GroenLinks en D66. Poppodia trekken aan de bel. Bij de Algemene Politieke Beschouwing was energielasten ook het thema, de Kamer nam verschillende moties aan, waaronder ook een motie om cultuur te compenseren. Er wordt gewerkt aan een regeling Tegemoetkoming Energierekening (TEK), en er wordt gesproken over een aparte regeling voor publieke sectoren. De Taskforce Culturele en Creatieve Sector mengt zich actief in deze lobby die met OCW, EZK en BZK wordt gevoerd. Bij de Financiële Beschouwingen is energie ook het onderwerp van debat. Het gaat om miljarden aan extra compensatie. De nota van minister Kaag op de moties en politieke afspraken vind je hier.

3. Fair Practice toetsen

De Raad voor Cultuur presenteerde haar werkprogramma 2023. De arbeidsmarktsituatie voor makers en andere werkenden in de sector staat al jaren op de agenda, dat knelpunt moet worden aangepakt vindt de Raad. Er komt een nieuw advies over de arbeidsmarkt. Ook gaat de Raad monitorgesprekken houden met BIS-instellingen. De toepassing van de Fair Practice Code is een van de onderwerpen.

Nog meer Fair Practice nieuws: De Algemene Rekenkamer, het instituut dat de jaarverslagen van alle ministeries controleert, gaat dit jaar aandacht besteden aan het Fair Practice-beleid van OC&W. Er gaan gesprekken gevoerd worden met leden van de Creatieve Coalitie. In mei 2023 rapporteert de Rekenkamer.

4. Europa verruimt mogelijkheden collectief onderhandelen zzp’ers

Collectief onderhandelen?
Het collectief maken van prijsafspraken door ondernemingen was in Nederland jaren bij wet verboden om de consument te beschermen tegen kartelvorming. Een kartelafspraak is een afspraak tussen ondernemingen die de concurrentie tegenhoudt. Zo is het dus verboden om prijsafspraken te maken, want consumenten zouden hierdoor teveel kunnen betalen.

Echter werden zzp’ers óók als ondernemingen gezien. Daarom was het niet toegestaan om voor welke zzp’ers dan ook (minimum)tariefafspraken te maken. Ook het publiceren van adviestarieven voor zzp’ers in beroepen waarin men vaak geen idee had wat men voor het werk kon of moest vragen, was verboden. De positie van vele zzp’ers verslechterde hierdoor met de jaren.

En nu is er een Europese richtlijn. Wat ging eraan vooraf?
De Kunstenbond strijdt er al vele jaren voor om collectief opkomen voor zzp’ers mogelijk te maken, o.a. via het KIEM arrest. Ook heeft de Kunstenbond in 2014 in Genève meeonderhandeld over de Points of Consensus voor werkenden in de culturele en media sector (mogelijk maken van collectief onderhandelen voor zelfstandigen was hier een van de punten). Vervolgens heeft de Kunstenbond in Nederland het SER/RvC advies ‘Passie Gewaardeerd’ gebruikt, informatie verstrekt en gezorgd voor verschillende moties, waardoor de Nederlandse Mededingingsautoriteit ACM uiteindelijk in 2020 haar beleid op dit punt aanpaste. Collectieve tariefafspraken werden onder bepaalde voorwaarden opeens wél mogelijk.

Europa
Op 29 september 2022 publiceerde de Europese Commissie een Europees richtsnoer. Dit richtsnoer onderbouwt de eerder door de ACM gegeven mogelijkheid om collectief te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden voor bepaalde zzp’ers. Dit is dus een belangrijke stap richting een betere arbeidsmarktpositie van zzp’ers in de culturele en creatieve sector, én een groot succes in de lobby van de Kunstenbond.

Waarom is dit een succes?
De Europese Commissie (EC) onderkent nu dat er groepen zzp’ers zijn bij wie de mededingingswet er juíst voor zorgt dat men in schijnzelfstandigheid terechtkomt, of in een race to the bottom met collega’s. Om die zzp’ers te beschermen is dus dit nieuwe richtsnoer opgesteld. Lees hier de Q&A over het richtsnoer (klik rechtsboven om op de Nederlandse pagina terecht te komen).
Dat de EC deze stap nu neemt, is voor ons in Nederland heel belangrijk. Kort uitgelegd:
Dat kartelvorming in Nederland verboden is vloeit voort uit het Europees Verdrag. De Nederlandse ACM is verplicht de centrale uitleg van het Europese Verdrag te volgen. Dus bleef de mogelijkheid bestaan dat de eerder voor elkaar gekregen soepelere benadering in Nederland straks door de EC zou worden teruggedraaid. Daar hoeven we nu niet meer bang voor te zijn.

Hervorming arbeidsmarkt
Het genoemde richtsnoer sluit goed aan bij het advies dat SER vorig jaar publiceerde met betrekking tot verbetering van de arbeidsmarktpositie van bepaalde groepen zzp’ers. De mogelijkheid om de cultuursector te laten pionieren met collectieve afspraken voor zzp’ers komt daarin ook naar voren.
Het Nederlandse kabinet is voornemens de arbeidsmarkt te hervormen. De Kunstenbond en De Creatieve Coalitie nemen aan dat EZ en SZW het advies van de SER en deze Europese richtlijn goed onder de loep nemen en meenemen in hun beleid. Ook staatssecretaris Uslu heeft aangekondigd dat arbeidsmarktpilots onderdeel worden van het cultuurbeleid.