12 sept 2023- Tolhuistuin, Amsterdam
Door Charlie Crooijmans
Als seizoensopening organiseerde World Music Forum NL (WMFNL) op 12 september 2023 een Blend Cafe in de IJzaal van de Tolhuistuin. Naast het hoofdthema Radio Futura- een nieuw seizoen, een nieuw geluid? was er uitgebreid aandacht voor het overlijden van world-pionier Rob Boonzajer Flaes, de presentatie van het boek Musik Maluku en de herdenking van 50 jaar 9/11, de militaire coup in Chili.
Sprekers
– Ton Guiking: IM Rob Boonzajer Flaes
– Rein Spoorman: auteur van Musik Maluku
– Patricio Wang: muzikant & auteur van Muziek in Ballingschap- Chili-Nederland, 1973-2023.
– Sem de Jongh: directeur Concertzender & Aad van Nieuwkerk: programmamaker Vrije Geluiden/NPO Klassiek
– moderator: Stan Rijven.
1. STAND VAN ZAKEN
Voordat de discussie losbarstte, informeerde WMM NL-directeur Sonja Heimann over de nieuwe editie van de Who-is-Who gids die tijdens de WOMEX-beurs (25/ 29 okt, La Coruña- SP) gepresenteerd wordt. Je kon je nog aanmelden om een netwerkkorting te krijgen voor deze mega beurs die jaarlijks zo’n 3000 bezoekers trekt. Ook konden we alvast het volgende Blend Cafe in de agenda zetten, medio december in TivoliVredenburg met Muziekeducatie als thema.
2. IM- ROB BOONZAJER FLAES
Ton Guiking sprak een prachtige In Memoriam (IM) uit voor Rob Boonzajer Flaes, cultuuraanjager en pionier van de wereldmuziek, in het bijzonder van de visuele antropologie. De speech was doorspekt met fragmenten uit een van Rob’s vele documentaires. Volgend jaar juni, tijdens een speciale herdenking, worden al zijn films vertoond. Daarin legt Boonzajer vooral de nadruk op gebruiksmuziek en echte muzikanten (in plaats van musici). Het feit dat we hier bijeen zijn voor de het World Blend Cafe is mede te danken aan Rob, hij stond aan de wieg van het WMFNL en leidde ondermeer het sectoronderzoek Klankrijk & Kansrijk (2012). “Rob laat een rijke erfenis achter in de muziek, film en in ons hart,” aldus Ton Guiking.
3. REIN SPOORMAN- MUSIKI MALUKU
Samen met Victor Joseph heeft Rein Spoorman een boek uitgebracht over de muzikale erfenis van de Molukse cultuur. Als musicoloog, muzikant, producent en conservator van het Tropenmuseum kwam Spoorman in de jaren zeventig in aanraking met Molukse muziek. Het viel hem op dat iedereen in de Molukse gemeenschap liedjes, zoals Lagu-lagu, kon zingen maar die hij zelf niet kende. Spoorman wilde graag weten waar deze vandaan kwamen, wat de aanleiding werd voor dit boek. Musik Maluku bevat gesprekken met Nederlandse Molukkers, de politieke geschiedenis, de instrumenten en een uitputtend overzicht van alle bands en ensembles die in Nederland actief waren. Voor zijn research maakte Spoorman samen met Victor Joseph een reis naar Jakarta en de Molukken. Spoorman concludeert dat Molukkers een grote invloed hebben gehad op de Nederlandse muziekcultuur. Het eerste exemplaar overhandigde hij aan zangeres Monica Akihary die in de jaren tachtig met hem deel uitmaakte van het Moluccan Moods Orchestra.
4. HERDENKING 50 JAAR 9/11
Naar aanleiding van de Chileense staatsgreep op 11 september 1973, presenteerde de Chileens-Nederlandse componist Patricio Wang zijn boek Muziek in ballingschap- Chili-Nederland, 1973-2023. Daarin memoreert hij hoe vele Chileense artiesten wegens de staatsgreep van generaal Pinochet naar Europa moesten vluchten. Wang belandde op het conservatorium in Den Haag, werd leerling van ondermeer Reinbert de Leeuw en Louis Andriessen. Sindsdien speelde hij in ensembles als De Volharding en Hoketus. Met andere Chileense musici begon hij de groep Amankay, die in de jaren zeventig tijdens talloze manifestaties optrad. Met enkele van zijn companen gaf hij een korte demonstratie van de muziek die ze destijds uitvoerden.
5. RADIO FUTURA- DISCUSSIE NIEUWE RADIO ZENDER
Stan Rijven herinnerde zich de eerste conferentie over radio en wereldmuziek Words on World die hij zelf exact dertig jaar geleden organiseerde, met dezelfde stellingen en problemen (zie ook het Verslag van Words on World, 24 juni 1993 in de Melkweg). De ether was toen al evenzo eenzijdig gevuld. Journalisten wilden andere criteria met betrekking tot niet-westerse muziek. Jeanneke den Boer (destijds directeur van muziekcentrum Rasa) was voorstander van meer wereldmuziek in algemene programma’s; “een brede airplay is onontbeerlijk voor een verder voortbestaan van de radio”. En Rik Zaal, destijds een invloedrijk VPRO-programmeur: “Het selectiecriterium van Europese radiomakers ten aanzien van niet-westerse muziek dient van dezelfde aard te zijn als ten aanzien van westerse muziek”. Lees verder of luister naar de discussie. >>>
Sem de Jongh (directeur Concertzender) begon na het conservatorium muziekregistratie als vrijwilliger bij de studio-opnames bij de Concertzender. Tussen 1999 en 2009 werkte hij in vaste dienst als afdelingshoofd voor live-opnames. Nadat de Concertzender uit het publieke bestel was gezet, initieerde hij een doorstart en werd hij directeur. De Concertzender is momenteel gevestigd in Utrecht, bij Theater Kikker.
Aad van Nieuwkerk (programmamaker Vrije Geluiden/NPO Klassiek) begon 10 jaar eerder dan Sem bij de Concertzender. Tot 1998 was het elk jaar een strijd om geld bij elkaar te krijgen. Totdat de NOS de Concertzender adopteerde en er wat meer ruimte en rust was om programma’s te maken. Aad is vervolgens bij de VPRO terechtgekomen als radiomaker en presentator, inmiddels 25 jaar. Op NPO Klassiek heeft de VPRO slechts één programma, Vrije Geluiden, in handen van Aad.
Stan: “Er vonden onlangs demonstraties plaats om jazz en wereldmuziek op de radio te krijgen, en er stond een artikel in de NRC over de radioplannen van Sem. Waarom is er een speciale zender voor world en jazz nodig?”
Sem: “Het lijkt alsof we gebruik hebben gemaakt van de ophef dat er geen plek is voor jazz en wereldmuziek op NPO Klassiek, maar wij zijn bij de Concertzender al veel langer hiermee bezig. Alle stromingen (klassiek, oude muziek, hedendaags, jazz, wereldmuziek) zijn bij ons te horen. Veel mensen vinden de overgangen te abrupt, daarom willen we een scheiding aanbrengen: een zender voor klassieke muziek en een voor jazz en wereldmuziek, hoewel de vraag is of deze twee stromingen wel bij elkaar passen. Uit intern onderzoek blijkt dat de kans groot is dat we nieuwe doelgroepen kunnen aanspreken.”
Stan: Heeft hier zelf ook mee te maken gehad met een programma in 1990 bij de VPRO. “Wat is er nu in al die tijd gebeurd? Waarom maakt de NPO zelf geen aparte zender?”
Aad: “De Concertzender is destijds opgericht uit onvrede over het aanbod van Hilversum 4 (nu NPO Klassiek). Bij de NPO is het uitgangspunt dat publieke radio van iedereen voor iedereen is, dus moet iedereen het leuk vinden, wat onmogelijk is. De NPO zegt bezig te zijn met plannen en roept omroepen op om met goede plannen te komen, maar in werkelijkheid gebeurt er niet veel. De NPO is een overkoepelende organisatie en gaat over het geld. De omroepverenigingen gaan over de inhoud, maar moeten zich conformeren aan het format van de zender. Wie betaalt, bepaalt. Daarom zijn de zenders mainstream en wordt er top-down gedacht.”
Stan: “Hoe zie je die nieuwe zender voor je?”
Sem: “De Concertzender heeft weinig middelen en is druk bezig met fondsenwerving. Als we uitgaan van beperkte financiële middelen, zullen we gebruikmaken van de programmering die er nu al is. De werktitel is World of Jazz, maar dan lijkt het alsof het alleen om jazz gaat. We willen, afhankelijk van de hoeveelheid fondsen, een non-stopzender creëren die door jullie wordt vormgegeven. Je favoriete nummers kunnen worden aangevraagd via Muziekweb, daar worden metadata aan verbonden. Overdag draaien we een carrousel en ‘s avonds thematische programma’s, programma’s uit het archief en live-optredens. Officieel is de Concertzender een lokale zender, en het plan is op de DAB+ uit te zenden wat 50.000 euro per jaar kost.”
Aad: “De FM-frequentie wordt sowieso afgekoppeld over een jaar of vijf. Het wordt DAB of in nieuwe auto’s DAB+. Het zou mooi zijn als we alle oude VPRO-programma’s van bijvoorbeeld Walter Slosse kunnen uitzenden in een samenwerkingsverband met de NPO.”
Sem: “Ik heb een plan gepresenteerd bij Frederik Leeflang (voorzitter van de Raad van Bestuur), die enthousiast reageerde maar nog geen reactie heeft gegeven.”
Publieksreactie- Raj Mohan: “Er ligt subsidiegeld voor artiesten zoals ik klaar, maar als ze geen podium krijgen wat een voorwaarde is, krijgen ze ook geen kans op die subsidie. De poortwachters zijn de programmeurs van de zalen, zolang we dat niet erkennen, zal er niets gebeuren. De rechtse wind die waait zorgt ervoor dat de programmeurs niets hoeven te doen. Ik denk niet dat de Concertzender het verschil gaat maken.”
Sem: “In Nederland zijn er wel podia die jazz en wereldmuziek programmeren, en er zijn conservatoria met veel internationale studenten, maar de cirkel is pas rond als er ook aandacht wordt besteed in de media op radio en televisie. Qua aantal luisteraars bevindt de Concertzender zich wel in de marge, maar als er geen geld beschikbaar wordt gesteld voor een serieuze muziekzender, dan moeten wij dat doen.”
Stan: “Ook in de gedrukte media lees je zelden over jazz en wereldmuziek. Even een andere vraag: zijn er jonge mensen betrokken bij de plannen?”
Sem: “Wat we gaan proberen is musici en componisten te betrekken bij de zender.”
Aad: “Zitten jongeren te wachten op een zender? Denk aan de gamende twintiger, die luistert naar klassieke muziek maar dan in een andere context. Radio is behoorlijk ouderwets, jongeren vinden muziek via hun eigen kanalen.”
Sem: “De Concertzender zendt lineair uit, maar er zijn ook radio on demand en podcasts. Zo krijgt een programma een tweede, derde en vierde leven. We hopen zo een iets jongere generatie te bereiken.”
Publieksreactie- Erk Willemsen: “Ik maak bladen voor muzikanten, dus niet voor luisteraars. Of radio het juiste medium is, weet ik niet, alles bestaat naast elkaar, van radio tot TikTok. Op het online magazine MixedWorldMusic hebben we een worldstream op Pinguin Radio, wat niet veel luisteraars trekt. Heel veel podia en festivals creëren hun eigen cocon, veel scenes staan naast elkaar, dat maakt het lastig om iets voor elkaar te krijgen.”
Publieksreactie- Joël Bons: “Veel jongeren kennen de Franse radio FIP. Het is heel divers, flitsend en leuk.”
Sem: “Wij moesten bij de kabelronde altijd concurreren met FIP.”
Stan: “Abdullah Geels die jarenlang in de muziek zit: Hoe bereik je die jongeren?”
Publieksreactie- Abdullah Geels (van Audiomaze): “Ik vind lineaire radio interessant, maar het is niet voldoende. Een mix is belangrijk, je moet overal aanwezig zijn. Wat niet goed werkt, is hokjes maken van genreprogramma’s. Het publiek is gewend om van alles door elkaar te luisteren. Je identificeren als rocker of hiphopper bestaat niet meer.”
Sem: “VerFipping, je moet wel ergens grenzen stellen, mag er ook Renaissance klinken?”
Abdullah: “Ik denk het wel, en we moeten ook kijken naar andere platforms. YouTube is bijvoorbeeld nog steeds het meest gebruikte platform voor jongeren om naar muziek te luisteren.”
Aad: “Misschien moet je, als je jongeren wilt bereiken, gewoon doen wat jij wilt doen. Niet top-down.”
Abdullah: “De bestaande structuur is een mismatch.”
TOT SLOT
Stan: “We gaan afronden… en met hoop naar huis.”
Sem: “Het is de bedoeling dat we begin 2024 in de lucht zijn, en we doen een oproep aan iedereen om mee te denken.”
Aad: “Voorstel aan musici is om het aanbod van de Concertzender te gebruiken om de musici te helpen. Maak de musici mede-eigenaar.”
Stan: “Dat gebeurt eigenlijk al, er zitten allemaal kenners met een eigen smaak en collectie.”
Lees hier meer over de nieuwe zender >>> https://www.worldmusicforum.nl/world-of-jazz-nieuwe-nederlandse-zender-voor-jazz-en-wereldmuziek/
6. SHOWCASE- RAQUEL KURPERSHOEK TRIO
Zangeres Raquel Kurpershoek is geboren in Amsterdam en deels opgegroeid in Spanje. Ze brengt haar expertise in Latijns-Amerikaanse muziek mee. Samen met gitarist Alejandro Hurtado en percussionist Danny Rombout zorgden ze met een enthousiast ontvangen showcase voor het slotakkoord van dit Blend Cafe.