Imagine: your (grand)-parents descent from Cape Verde, Chili, Curaçao, Ghana, Indonesia, Suriname; countries the Netherlands was connected to for all sorts of reasons. Imagine: You want to continue their musical heritage, adding to more specific reasons.

Op 23 juni 2023 organiseerde World Music Forum NL tijdens InJazz in Rotterdam een Blend Café over muzikaal erfgoed. Aanleiding vormde de aanstaande herdenking van 150 jaar afschaffing van de slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen (1 juli 2023). Daarnaast de aanstaande oprichting van een Migratie Museum in Rotterdam (2024) en een Slavernij Museum in Amsterdam (2025). Tonen musea traditiegetrouw allerlei artefacten en objecten, bij deze nieuwe instellingen zou immaterieel erfgoed als muziek, sound en storytelling een prominente rol kunnen vervullen.

Panel
Francesco Martinelli – bekend van de baanbrekende publicatie History of European Jazz, aanjager van jazz in Italië, concertpromotor, journalist en uitdagend spreker.
Jan Brouwer – bibliothecaris bij het Nederlands Jazz Archief (NJA) en gipsyjazzgitarist.
Vernon Chatlein – antropoloog, musicus, theatermaker.
Stan Rijven – MC

1. INTRODUCTIE

Francesco Martinelli is auteur & eindredacteur van The History of European Jazz – The Music, Musicians and Audience in Context (Equinox, Sheffield-2018) dat geheel gewijd is aan de diaspora van Jazzmuziek in Europa alsmede in Voor Azie, geschreven door auteurs uit verschillende Europese landen. Het boek is beschikbaar in bibliotheken, maar de artikelen kunnen ook afzonderlijk worden gekocht en gedownload via de volgende link: https://www.equinoxpub.com/home/jazz-over-europe-francesco-martinelli/

Als onderzoeker heeft Martinelli geconcludeerd dat de Islamitische wereld aan de basis ligt van de geboorte van jazz. De slavenhandel heeft geleid tot de opkomst van het moderne kapitalisme en heeft een nieuwe economische orde tot stand gebracht. Aangezien de islam al eeuwenlang aanwezig was in Afrika voordat de tot slaaf gemaakten naar Amerika werden verscheept, werden de Afrikanen die tot het islamitische geloof behoorden naar Noord-Amerika gebracht. Martelli stelt dat de West-Afrikaanse muziek een duidelijke connectie heeft met de blues en dat zelfs woorden zoals jazz, rags en jam een mogelijke Arabische oorsprong hebben.

Jan Brouwer studeerde bibliotheekwetenschap, speelt in zijn vrije tijd gipsyjazz van Django Reinhardt en voelt zich op zijn plek bij het Nederlandse Jazz Archief. NJA’s eigen tijdschrift- het Jazz Bulletin– bestaat sinds 2003 en is alleen beschikbaar voor leden. De medewerkers van het archief maken ook vondsten uit het archief toegankelijk. Ondermeer door albums uit te brengen, waaronder unieke opnamen van Chet Baker en Sonny Rollins. Het platform Jazz Helden, een project van het archief, bevat inmiddels 102 gefilmde interviews met Nederlandse jazzmuzikanten die vertellen waarom ze met jazz zijn begonnen en door wie ze zijn beïnvloed. Omdat het jazzarchief niet gesubsidieerd is, heeft het Allard Pierson ruimte beschikbaar gesteld aan het jazzarchief dankzij de Nederlandse erfgoedwet.

Vernon Chatlein heeft onlangs zijn album Imershón uitgebracht en een boek geschreven over zijn onderzoek op Curaçao. Het geluidsarchief Zikinzá waar hij op het eiland is ingedoken, bevat 1.400 opnamen van mensen met een Afrikaanse afkomst. Deze opnamen werden gemaakt tussen 1950 en 1960 door de Nederlandse pater Brenneker samen met de antropoloog Elis Juliana. Chatlein las in een wetenschappelijk artikel (van een niet-Curaçaoenaar) dat de van Afrika afkomstige benta (mondboog) niet meer te vinden is op het eiland. Dat verbaasde hem zeer, omdat hijzelf twee benta’s had en wist dat er meer te vinden waren. Mede daarom besloot Chatlein zelf onderzoek te doen. Rijven benadrukt dat het toekomstige Migratie Museum absoluut muziek moet bevatten.

2. STORIES OF SOUNDS

Martinelli merkt op dat met ‘Stories of Sounds’ vaak niet met woorden verteld kunnen worden, dat geldt voor zowel commerciële als etnomusicologische opnamen. Het is het begin van opgenomen herinneringen en een geluidsrevolutie. Martinelli: “Overal is populaire muziek, maar wie heeft de controle? De blues heeft veel meegemaakt en de woorden en klanken ervan zijn een bron van inspiratie voor muzikanten. Het is belangrijk om de situatie te verklaren en je boodschap effectief over te brengen. Dit archief moet geluiden bevatten, want in tegenstelling tot bibliotheken geven geluiden een levendig beeld van het verleden”.

Chatlein geeft als voorbeeld zijn curatorschap voor de expositie ‘Dichter bij onze Koloniale Erfenis’ in het Tropenmuseum: “Door op een knopje te drukken kon men het werkelijke geluid van het instrument horen, wat een waardevolle historische context biedt”. Rijven voegt eraan toe dat hetzelfde geldt voor ondermeer de Roma’s. Zo kon het Rosenberg Trio geen bladmuziek lezen toen ze samen met violist Jaap van Zweden een concert op televisie zouden geven. Ter voorbereiding prefereerden ze een cassette in plaats van in noten uitgeschreven muziek.

Brouwer becommentarieert dat muziek die niet genoteerd is, maar mondeling wordt doorgegeven, vaak verloren gaat. Van Wasso Grunholz die gipsyjazz in Nederland introduceerde is bijna geen materiaal. “Er zijn gelukkig nog vroege opnamen van Django Reinhardt uit 1930, waardoor de kennis bewaard blijft”. Rijven: “Wat kunnen we in het jazzarchief vinden over de Nederlandse connectie met de voormalige koloniën? Brouwer: “Er is op zich veel te vinden in het archief, maar de connectie met voormalige koloniën is niet goed gearchiveerd. Er zijn veel jazzmuzikanten uit Indonesië en het Caribisch gebied, maar voor mij is muziek is universeel en maakt het niet uit waar het vandaan komt,” aldus Brouwer.

Rijven benadrukt dat dit een advies is voor de toekomstige Nederlandse regering. Martinelli merkt op dat regeringen er vaak geen belang aan hechten: “Het behoud van geluid/muziek is een vorm van protest. Wees altijd kritisch en zoek naar je eigen wortels. Graaf in de geschiedenis en stel jezelf de vragen wie iets heeft geschreven en waarom. Het is een misvatting dat alles met één klik te vinden is. Dingen verdwijnen. Wie het geheugen controleert, controleert de toekomst!”  

Chatlein deelt zijn persoonlijke ervaring en zegt dat de eerste keer dat hij tijdens een concert de oude tapes in een sample gebruikte, een Nederlandse dame die in Curaçao is opgegroeid naar hem toe kwam om hem te bedanken voor het presenteren van die geluiden, zodat ze het anders kon ervaren. Het veranderde haar perceptie als buitenstaander en hij raadt aan om je eigen cultuur en erfgoed te gebruiken en verder te brengen. Brouwer benadrukt dat wat Chatlein doet: “Muziek maken is door mensen voor de gemeenschap. Het belangrijkste bij archivering is om de gemeenschap in gedachten te houden en hen de waarde ervan te laten kennen, dus gooi geen spullen weg. Behoud je erfgoed”.

Aan het slot van de discussie geeft Chatlein een demonstratie op de benta, oorspronkelijk uit de prekoloniale regio van Kameroen/Congo. De muziek wordt bestempeld als Muzik di Zumbi, maar is Conjunto Alegre – dus het is eigenlijk gewoon feestmuziek. Het publiek veert plots rechtop en ervaart een historische sensatie: zijn mondboog overbrugt opeens 400 jaar tussen de tradities uit West Afrika van toen en die van de Caraïben vandaag. Inderdaad ‘Going back to my roots … but now’.

Verslag: Charlie Crooijmans